یکی از دستاوردهای مهم دانش امروز بشری ، ارتقاء سطح سلامتی و بهداشت در زندگی و به دنبال آن ، افزایش طول عمر انسان است . در حال حاضر ، قریب به یک میلیارد نفر از جمعیت کنونی جهان را افراد سالمند بالای 60 سال تشکیل می دهند که تا 25 سال آینده به بیش از 2/1 میلیارد نفر خواهد رسید. در حالی که رشد جمعیت جهان نزدیک 7/1 فیصد است ، این رشد برای افراد 65 سال به بالا بیشتر است و به 5/2 فیصد می رسد . به این ترتیب ، در آینده با افزایش جمعیت سالمندان در جهان مواجه خواهیم شد .

 

امروزه افزایش جمعیت سالمندان ، بسیاری از کشورها را با چالش های متعددی مواجه کرده است . لذا به منظور حل مسائل سالمندان و توجه و تکریم آنان ، سازمان ملل روز اول اکتبر ( 10 مهر ) را به عنوان روز جهانی سالمندان انتخاب کرده است . سالمندی فرایندی زیستی است که تمام موجودات زنده ازجمله انسان را در بر می گیرد .

گذشت عمر را نمی توان متوقف کرد ، ولی می توان با به کارگیری روش های مناسب ، با اختلالات و معلولیت های دوره سالمندی مقابله کرد ، یا آن را به تعویق انداخت . بدین صورت می توان از عمر طولانی همراه با سلامت و رفاه که همواره آرزوی بشر بوده است ، بهره مند شد . ب. ف. اسکینر ، روانشناس معاصر درارتباط با دوران سالخوردگی می گوید : " سالخوردگی تا حدی شبیه سفر به سرزمین دیگر است . اگر پیش از سفر به این سرزمین ، خود را آماده کرده باشید ، در آنجا به شما بیشتر خوش می گذرد . "  دوره سالمندی تنها به معنای از کارافتادگی و از دست دادن توانمندی نیست .

این دوره ، ویژگی های بالقوه ای دارد که می تواند به شکل سالمندی سالم و فعال جلوه گر شود . در این صورت ، دوره سالمندی برای خانواده و جامعه سودمند است . شاید در بعضی جوامع ، سالمندان را افرادی ناتوان یا حتی سر بار بدانند ، در صورتی که دوره سالمندی دوره خردمندی و با تجربگی و دوره انتقال تجارب زندگی به دیگران است . اما برای رسیدن به سالمندی فعال و سالم باید به بهداشت جسمی و روحی ، مسائل اجتماعی ، اقتصادی ، فرهنگی و معنوی زندگی ، توجه داشت . ازآنجا که بسیاری از بیماریها و مشکلات دوران سالمندی ، ناشی از شیوه زندگی ناسالم است ، باید پایه و اساس سلامت سالمندان را با به بکارگیری روش های صحیح و ارتقای کیفیت زندگی پی ریزی کرد . درعین حال با ایجاد شرایط مناسب ، می توان زمینه مشارکت سالمندان را در خانواده و جامعه فراهم ساخت .

پس برنامه ریزی اصولی برای حمایت از سالمندان بویژه در جنبه های مختلف اقتصادی ، اجتماعی ، بهداشتی و تغذیه ، امری ضروری است .   باتوجه به افزایش جمعیت سالمندان ، از چند دهه پیش ، توجه به سالخوردگان و بازنشستگان در سراسر جهان مد نظر قرار گرفته است و انتخاب روز جهانی سالمندان ( اول اکتبر ) نیز تلاشی در راستای توجه به این امر است . مناسب است بدانید ایرانیان عهد باستان ، از نخستین کسانی بودند که برای ادای احترام و بزرگداشت و سپاسگزاری از سالخوردگان روز مشخصی را در سال تعیین کردند که قدمت آن به 3000 سال قبل می رسد .   امروزه نیز شیوه رفتار ایرانیان با پیران و سالخوردگان ، از تعالیم مکتب متعالی اسلام تاثیر گرفته است . متاسفانه طی دهه های اخیر با گسترش زندگی ماشینی ، در برخی از جوامع پیشرفته ، برخورد با سالمندان ، نامناسب و ناهنجار است .

در این گونه جوامع ، وجود سالمندان را در خانواده ، مزاحم می پندارند و سعی دارند به نحوی آنان را از محیط خانه و روابط خانوادگی دور کنند و به " خانه سالمندان " بفرستند . اما برخلاف آن ، اسلام ، سالمندان را بسیار محترم می شمرد و به آنان ارج می نهد . دین اسلام ، افراد را به رعایت حقوق و احترام سالمندان سفارش کرده و جامعه را به بهره گیری از دانش و اندوخته های تجربی آنان ، ترغیب می کند .   رسول خدا (ص) در اهمیت احترام به سالمندان فرموده است : « مَن عَرفَ فضلَ کبیر لِسنّه ِ فوَقره ُ آمنهُ الله تعالی مِن فزع ِ یوم القیامة » - هرکس فضیلت و مقام یک " بزرگ " را به خاطر سن و سالش بشناسد و او را مورد احترام قرار دهد ، خدای متعال او را از هراس و نگرانی روز قیامت ایمن می دارد .   درارتباط با رعایت حقوق سالمندان نیز امام سجاد (ع) می فرماید :حق سالخورده این است که پیری او را حرمت بداری / او را مقدم بداری / در اختلافات ، خصمانه با او روبرو نشوی / در راه رفتن بر او سبقت نگیری و پیشاپیش او راه نروی / او را نادان نشماری ، اگر رفتار جاهلانه ای کرد ، وی را تحمل کنی / به مقتضای سوابق مسلمانی و سالمندی ، احترامش کنی که حق سن و سال ، چون حق اسلام است .  از نگاه اسلام ، خانواده کانونی مقدس و محترم بشمار می آید .

زیرا در پرتو خانواده ، بقای نسل تضمین می شود و خانواده ، می تواند محل امنی برای آرامش انسان و بستری برای کمال او باشد . از این رو ، در آموزه های دینی بر پایداری و ماندگاری این کانون ، سفارش فراوان شده است . از دستورات اسلام در این خصوص ، احترام گذاشتن به والدین و یاری رساندن به آنهاست . زیرا آنان در طول زندگی خود ، زحمات زیادی برای فرزندان کشیده اند . در قرآن کریم آمده است : " ما به انسان توصیه کردیم که به پدر و مادرش نیکی کند ، مادرش او را با ناراحتی حمل می کند و با نارحتی بر زمین می گذارد و دوران حمل و از شیر باز گرفتنش سی ماه است ... " ( سوره احقاف آیه 15 )   شایسته است فرزندان و همه اعضای خانواده ، بنا بر توصیه های قرآن کریم و پیشوایان دینی ، پیران و سالمندان را مورد تکریم قرار دهند و محیط خانواده را در نگهداری از آنان ، امن و ایمن کنند .

قدرشناسی از سالمندان ، همان رفتار درست و محترمانه و شناخت نیازهای روحی آنان است . بدیهی است از ضروری ترین نیازهای سالمندان ، محبت و توجه به آنها است . هرقدر آنها از نظر مادی بی نیاز باشند ، نمی توان نیاز آنها به محبت را نادیده گرفت . بطور مسلم ، قدرشناسی از سالمندان ، به صورت احترام و سخن گفتن از روی مهر و محبت ، مشاوره با آنان در امور مختلف ، برطرف ساختن مشکلات ایشان و نیز مقدم داشتن آنان بر خود ، بروز می کند .   به یاد داشته باشیم ، بشریت در پیشرفت اخلاقی و تربیتی خود ، تا حد زیادی مدیون تجربیات و آموزه های کهنسالان است . بجاست احترام و ستایش خود را بی دریغ به این انسانهای بزرگ و مهربان ، تقدیم کنیم .